EYLEMSİ (FİİLİMSİ)

Konu: EYLEMSİ (FİİLİMSİ) Cuma Nis. 25, 2008 5:14 pm

EYLEMSİ (FİİLİMSİ)

Fiilden türeyip cümlede isim, sıfat, zarf görevlerinde kullanılan, yancümle kuran, fiilden türediği halde fiillerin aldığı kip ve kişi eklerini almayan sözcüklere fiilimsi (eylemsi) denir.
Fiilimsiler en son haliyle isim soylu sözcükler olduğu için bazı fiilimsiler ismin aldığı yapım eklerini alır.
Fiilimsiler, fiiller gibi zaman, kip, kişi eki almaz ve çekimlenmezler.
Örnek:
*Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
*Adam gülmekten tek bir kelime konuşamadı.
*Tanınmış yazarlarımızdan birkaçı bugün şehrimize gelecek.
Fiilimsiler, isimfiil, sıfatfiil ve bağfiil olmak üzere üçe ayrılır.

1) İSİMFİİL (ADEYLEM)
Fiillerin hareket isimleridir, bunun için isim gibi kullanılabilir. İsimfiiller hem isim
olarak kullanılır hem de hareket bildirir.
İsimfiil ekleri şunlardır: “-me (-ma), -iş (-ış, -uş, -üş), -mek (-mak)”
Örnek:
*Dinlenme zamanımız geldi mi?
*Öğleden sonra sahilde yürüyüş yapacağız.
*Kitap okumak ufkumuzu genişletir.

İsimfiiller isim gibi kullanıldıkları için;
a)İsimlerin aldığı hâl eklerini alabilir.
Örnek:
*Ahmet ekmek almayı unutmuş.
*Çocuklarla top oynamaya gitti.

b)İsmin aldığı iyelik eklerini alabilir.
Örnek:
*Yaz tatilinde bolca kitap okumanız beni sevindirdi.

c)İsim tamlaması kurar, tamlayan ve tamlanan olarak kullanılabilir.
Örnek:
*Öğretmenin gelişi ile herkes sustu.
*Gitme zamanı sanırım geldi.

NOT: -me / -ma, -mek / -mak eklerinden birini almış her sözcük eylemsi değildir.
Örnek:
*Yazma eser koleksiyonunu bize gösterdi.
Sıfat
*Öndeki öğrenci, gözlerine sürme çekmiş.
Ad
*Bakkaldan üç ekmek aldı.
Ad
*Yemek yemek istiyorum.
Ad İsim-fiil
NOT:İsimfiiller yancümle kurar ve cümlede de özne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, nesne… olur.
Örnek:
*Bugünün işini yarına bırakmak / tembellikten ileri gelir. (yancümle özne görevindedir.)
*Pikniğe gitmeyi / kararlaştırdık. (yancümle nesne görevindedir.)
Uyarı:
İsimfiil eki “-ma / -me” ile olumsuzluk eki “-ma / -me” karıştırılmamalıdır.
*Bir iki satır mektup yazmayı ihmal etme.
İsimfiil eki olumsuzluk eki

2) SIFATFİİL (SIFATEYLEM-ORTAÇ)İsimleri sıfat göreviyle niteleyen; özne, nesne ve tümleç olarak yancümle kurabilen
sözcüklerdir.
Sıfatfiil ekleri şunlardır: “-en (-an), -esi (-ası), -mez (-maz), -er (-ar), -dik (-duk, -tık, -tuk), -ecek (-acak), -mış, (-miş, -muş, -müş,)”

-en / -an:
*Sınavı kazanan öğrencilere hediyeler verildi.

-esi / -ası:
*Kırılası eller nasıl da vurmuşlar sana?

-mez / -maz:
*Bağrımda onulmaz bir aşk yarası saklarım.

-(ı)r / -er / -ar:Olumsuzu –mez / -maz şeklindedir.
*Koşar adım yürüme çalışması yapacaksınız.

-dik / -dık:Geçmiş zaman anlamı taşır. Bu sıfatfiil daha çok iyelik ekinden önce kullanılır.
*Yıllarca baktım sokaklara tanıdık bir yüz görürüm diye.
*Yaptığınız yanınıza kalmayacak, diye tehdit etti.

-ecek / -acak:Gelecek zaman anlamı taşır.
*Gelecek yıl tatile Antalya’ya gideceğiz.
*Akacak kan damarda durmaz.

-mış / -miş / -muş / -müş:
*Kahvaltıda kızarmış patates de yedik.

Sıfatfiillerle ilgili notlar:
a)Sıfatfiil ekleri alan sözcükler isimlerden önce gelerek sıfat tamlaması oluşturabilir.
*Ağlanacak halimize gülüyoruz.
b)Sıfatfiil ekini almış sözcükler sıfat tamlaması oluşturmadan tek başına kullanılırsa adlaşmış sıfatfiil olur.
*Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden
Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden

3) BAĞFİİL (ZARFFİİL, ULAÇ)
Cümlede yancümleyi temel cümleye bağlayan, fiillerden türeyen, zaman ve durum
yönüyle fiilleri niteleyerek zarf görevinde bulunan sözcüklere bağfiil (zarf fiil) denir.
Bağfiil ekleri şunlardır: “-ıp (-ip, -up, -üp), -arak (-erek), -madan (-meden), -maksızın
(meksizin), -r –mez, -dıkça (-dikçe), -eli (-alı), -ince (-ınca), -ken, -dığında (-diğinde), -e (-a)”

-ıp, -ip, -up, -üp:Fiili durum yönü ile niteler.
*ileri geri konuşup herkesi rahatsız etti.
*Suya düşen çocuğu iple çekip kurtardılar.

-e, -a:İkileme kurarak fiili durum yönüyle inceler.
*Çocuklar güle oynaya ödevlerini yaptılar.
*Eda koşa koşa okula gitti.

-erek, -arak: Durum yönüyle fiili niteler. Bu eki alan sözcük fiildeki işin, oluşun, nasıl yapıldığını bildirir.
*Demir koşarak eve gitti.
*Görerek, ah görerek, bilerek bir sürü hata yapıyoruz.

-ken:Ünlü uyumuna uymaz, zaman yönünden fiili niteler.
*Babam dışarı çıkarken çantasını almayı unutmuş.

-maksızın, -meksizin:Fiildeki işi durum yönüyle açıklar.
*Durmaksızın konuşması herkesi rahatsız ediyordu.

-madan, -meden: Durum yönüyle fiili niteler.
*Gün doğmadan neler doğar.

-ince, -ınca:Zaman anlamı katar.
*Babam bizi görünce çok sevindi.
*Paramı alınca sana güzel bir araba alacağım.,

…r …mez:Fiili zaman yönüyle niteler.
*Okuldan döner dönmez ödevimi yaptım.
*Bakar bakmaz senin olduğunu anladım.

-eli, -alı:Fiilde anlatılan işin başlandığı zaman bildirilir.
*Okul başlayalı erken kalkmaya başladım.
*Okul biteli sabahları geç kalkıyorum.

-dıkça, -dikçe:Fiildeki işin yapıldığı zamanı bildirir.
*Onu gördükçe seni hatılıyorum.

-cesine, -casına: Gibilik, benzerlik anlamı katar.
*Gecebir hendeğe düşercesine
Birden kucağına düştüm gerçeğin

-dığında, -diğinde:
*Bize uğradığında onu da yanında getir.

Bağfiillerle ilgili notlar:
a)Bağfiiller, fiilde anlatılan işin durumunu ve zamanını bildirir.Yükleme sorduğumuz
“nasıl ve ne zaman” sorularına yanıt verir.
*Gelir gelmez benim yanıma uğrasın.
Zaman zarfı Yüklem(Ne zaman uğrasın?)

*Ömer ağlayarak eve gitti.
Durum zarfı Yüklem(Eve nasıl gitti?)

b)Bağfiiller, isimfiiller ve sıfatfiiller gibi çekim eki almazlar.
c)Bağfiiller de diğer fiilimsiler gibi yancümle kurar.

EYLEMSİ (FİİLİMSİ) Emek20kefe5hh4qq9